کنوانسیون بین المللی کنترل و مدیریت آب
توازن کشتی ها
BALLAST WATER
MANAGEMENT
شکل دیگری از آلودگی دریا که به سادگی
نمی توان آنرا در ردیف انواع دیگر آلودگیها طبقه بندی نمود، تغییر در ساختار ژنی
اکوسیستمهای آبی از طریق انتقال عمدی یا غیر عمدی گونه های غیر بومی موجودات زنده
به اکوسیستمهای دریایی می باشد. این امر موجب گشته است تا بسیاری از گونه های آبزی
به مناطق خارج از زیستگاه اصلی خود انتشار یابند و تهدید جدی برای گونه های بومی
محسوب گردند. آب توازن کشتیها به طور گسترده عامل انتقال غیرعمدی ارگانیسمهای زنده
در بین اکوسیستم های دریایی محسوب می شود. ورود گونه های تازه وارد به اکوسیستم
های جدید در درجه اول ساختار شبکه غذایی محیط را به طور گسترده ای تغییر داده و
موجب کاهش تنوع زیستی دریا می گردد. نتیجه نهایی چنین وضعیتی ایجاد تغییرات اساسی
در ذخایر ژنی دریا خواهد بود. از سوی دیگر این پدیده تهدید جدی برای مناطق آبزی
پروری ساحلی که در نزدیکی مسیرهای کشتیرانی قرار داشته باشند، محسوب می شود و این
مناطق در معرض بالاترین شانس دریافت بیماری از طریق پاتوژنهای منتقل شده بوسیله آب
توازن کشتیها قرار دارند. در مناطقی نیز مشاهده شده است انتقال عامل برخی
بیماریهای انسانی و شیوع گسترده آنها در بین مردم ساکن در نواحی ساحلی از طریق
جابجایی پاتوژنها توسط آب توازن صورت پذیرفته است.
امروزه مساله
انتقال گونه های مضر آبزی غیر بومی ناشی از تخلیه آب توازن کشتیها به دریا، به شکل
یک معضل جهانی نمود یافته است، به نحوی که حل این مشکل از برنامه های ملی فراتر
رفته و نیازمند همکاریها و عملکرد یکنواخت جهانی و منطقه ای گردیده است. برآوردها
حاکی از این است که با توجه به وضعیت ناوگان کشتیهای جهان همه ساله در حدود ٤
میلیارد تن آب توازن توسط کشتیها جابجا می شود و تخمین زده شده است که حداقل
روزانه ٣ تا٤ هزار گونه از موجودات زنده به این وسیله از محلی به محل دیگر انتقال
می یابند.
مشاهده متعدد گونه های دریایی در خارج از
زیستگاه اصلی آنها باعث افزایش حساسیت دانشمندان و توجه بیشتر مجامع بین المللی در
ابتدای دهه ١٩٨٠ گردید. این امر باعث آغاز یک اقدام جدید جهانی برای وضع قوانین و
مقررات لازم به منظور کاهش و کنترل جابجایی گونه های دریایی گردید.
کنوانسیون
حقوق دریاها در سال ١٩٨٢ از دولتهای عضو خواسته است تا کلیه اقدامات لازم به منظور
جلوگیری و کاهش آلودگی دریایی ناشی از بکارگیری دانش فنی در حوزه حاکمیت و صلاحیت
یا کنترل خود یا معرفی عمدی یا غیر عمدی گونه های غیر بومی یا جدید به هر یک از
اجزاء خاص محیط زیست دریایی که بتوانند باعث ایجاد تغییر معنی دار و مضر در محیط
گردند را بعمل آورند.
با شدت گرفتن
پیامدهای ناشی از معرفی گونه های دریایی به اکوسیستم های جدید و در جریان برگزاری
کنفرانس بین المللی محیط زیست و توسعه (ریو) در همان سال، سازمان بین المللی
دریانوردی مسئول بررسی و تصویب مقررات لازم در خصوص تخلیه آب به دریا به منظور
جلوگیری از انتشار گونه های غیر بومی گردید. در سال ١٩٩٢ کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) با هدف حفظ
تنوع زیستی، استفاده پایدار از گونه ها و سهیم شدن عادلانه و برابر در مزایای حاصل
از کاربرد منابع ژنتیکی از دولتهای عضو می خواهد تا به نحو مقتضی از ورود گونه های
غیر بومی که اکوسیستمها و زیستگاه های گونه های دیگر را به خطر می اندازند،
جلوگیری نموده و آنها را تحت کنترل درآورده و یا نابود سازند.
پیش از این در
سال ١٩٩١ سازمان بین المللی دریانوردی، کار تدوین و تصویب دستورالعملهای داوطلبانه
تحت عنوان "دستورالعملهای جلوگیری از معرفی گونه های ناخواسته دریایی و
پاتوژنها از طریق تخلیه آب توازن و رسوبات کشتی ها" را به اتمام رسانده بود.
بلافاصله پس از صدور اعلامیه کنفرانس ریو در سال ١٩٩٣ و متعاقبا" ١٩٩٧ ضمن
اصلاح دستورالعملهای مذکور اقدامات لازم برای تهیه و تصویب سند حقوقی لازم الاجرای
بین المللی در قالب "کنوانسیون بین المللی برای کنترل و مدیریت آب توازن و
رسوبات کشتی" با سرعت بیشتری دنبال گردید. پس از برگزاری جلسات متعدد و بحث و
کارشناسی طولانی سند مذکور در ١٣ فوریه سال ٢٠٠٤ میلادی پس از برگزاری
کنفرانس دیپلماتیک به تصویب دولتهای عضو سازمان بین المللی دریانوردی رسید.
کنوانسیون از کشورهای عضو می خواهد تا کشتیهای
مشمول کنوانسیون و کشتی هایی که محق برافراشتن پرچم آنها می باشند را موظف به
تطبیق با مفاد و الزامات درج شده در آن بنمایند. همچنین هر دولت عضو باید با توجه
به شرایط خاص و توانایی های خود، سیاست، استراتژی یا برنامه های ملی برای مدیریت
آب توازن در بنادر و آبهای تحت حاکمیت و صلاحیت خود را به منظور دستیابی به اهداف
کنوانسیون تهیه و اجرا نماید. در ۸ سپتامبرسال ۲۰۱۵ میلادی (۱۸ شهریورماه ۱۳۹۵)، با الحاق ۵۲ کشور
با ۳۵,۱۴ درصد توناژ کشتیرانی جهانی، کنوانسیون به شرایط لازم الاجرا شدن رسید و الزامات
کنوانسیون مدیریت آب توازن کشتیها از ۸ سپتامبر سال ۲۰۱۷ (۱۸ شهریورماه ۱۳۹۶) لازم
الاجرا گردیده است.
پروژه کنترل و مدیریت آب توازن کشتی ها
در سالهای
اخیر از سوی مجامع بین المللی، اقداماتی در خصوص بررسی بیشتر و گسترده تر مشکل به
منظور ارائه راه حلهای مناسب صورت پذیرفته است، از جمله در پاسخ به درخواست
کنفرانس بین المللی محیط زیست و توسعه (نشست ریو UNCED ١٩٩٢) سازمان بین المللی دریانوردی(IMO)
مسئول بررسی و تصویب مقررات لازم در خصوص
تخلیه آب توازن به دریا به منظور جلوگیری از انتشار گونه های غیربومی گردید.
همچنین این سازمان(IMO) ، پروژه ای را با عنوان "رفع موانع و اجرای کنترل موثر بر
آب توازن و اقدامات مدیریتی در کشورهای در حال توسعه" تهیه و آنرا به منظور دریافت
پشتیبانی مالی و فنی مورد نیاز از طریقUNDP به GEF ارائه نموده است. هدف این پروژه در گام اول شناسایی مناطق نمونه در سطح
جهان و رفع موانع اجرایی در این خصوص می باشد. از جمله اقدامات انجام شده در
چهارچوب این پروژه میتوان به آموزش، انتشار اطلاعات، ظرفیت سازی، کمکهای فنی و
پروژه های تشریحی اشاره نمود.
با توجه به
حساسیت اکوسیستمهای دریایی کشور سازمان بنادر و کشتیرانی از سال ١٣٧٨ تا ١٣٨٣،
تدوین و اجرای پروژه ای تحت عنوان "رفع موانع و اجرای کنترل موثر بر آب توازن
و اقدامات مدیریتی در کشورهای در حال توسعه" در کشور را با همکاری سازمانهای
بین المللی و ملی از جمله IMO, UNDP, GEF را به انجام رساند.
برنامه
جهانی مدیریت آب توازن در شش کشور دنیا بین اجرا شد. هر یک از این کشورها نماینده
یکی از ٦ منطقه در حال توسعه در دنیا هستند که عبارتند از:
- سپتیبا برزیل آمریکای جنوبی
- دالیان چین شرق آسیا
- بمبئی هند جنوب آسیا
- خارکایران خاورمیانه
- سلدانا آفریقای
جنوبی آفریقا

کشورهای محل
اجرای پروژه جهانی
برنامه ها و اقدامات ملی
کنوانسیون بین
المللی مدیریت آب توازن کشتی و رسوبات آن در فوریه سال ٢٠٠٤ در محل سازمان بین
المللی دریانوردی (IMO) به تصویب رسید. بر اساس مفاد کنوانسیون، کشورهای عضو مکلف می باشند
کلیه قوانین و مقررات و ضمائم کنوانسیون را برای کشتیهای تحت پرچم خود به اجرا
درآورند. کلیه کشتیهایی که آب توازن را حمل می نمایند مشمول مقررات کنوانسیون
هستند. مطابق رویه کنوانسیونهای دیگر، کشتی های جنگی و کشتیهایی که آب توازن حمل
نمی نمایند و کشتیهایی که صرفاً در محدود یک کشور تردد می نمایند و یا برای
بارگیری آب توازن طراحی نگردیده اند، از شمول الزامات کنوانسیون خارج هستند.
کنوانسیون مذکور، ١٢ ماه پس از عضویت ٣٠ کشور که دارای ٣٥% توناژ جهانی کشتی های
موجود در سطح دنیا را دارا میباشند، لازم الاجرا خواهد گردید.
پیش از تصویب کنوانسیون، سازمان IMO با همکاری
سازمان تسهیلات جهانی محیط زیست (GEF)، برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) و اعضای کشورهای عضو و صنایع کشتیرانی به منظور کمک به
کشورهای در حال توسعه پروژه ای تحت عنوان «برطرف کردن موانع اجرای موثر مدیریت و
کنترل آب توازن در کشورهای در حال توسعه» یا به عبارت دیگر «پروژه جهانی مدیریت آب
توازن» را از سال ١٩٩٩ تا ٢٠٠٤ به مرحله اجرا درآورد. هدف از این برنامه، کاهش
انتقال گونه های آبزی از طریق آب توازن کشتیها، اجرای دستورالعملهای سازمان آیمو و
آمادگی برای اجرای کنوانسیون کنترل و مدیریت آب توازن بود.
سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان مرجع
ملی دریایی کشور و متولی اجرای مدیریت آب توازن کشتیها، به نیابت از دولت ج.ا.ا.
اقدامات خود را در این زمینه با همکاری سایر ارگانهای ذیربط، از سال ١٣٧٨ با حضور
فعال در کمیته حفظ محیط زیست دریایی (MEPC) ، حمایت از برنامه ها و پروژه های IMO و اتخاذ اقدامات لازم جهت اجرای الزامات مندرج در
کنوانسیون مربوطه به شرح ذیل، باعث گردید تا به عنوان یکی از سایتهای محل اجرای
پروژه GloBallast انتخاب شود.
سازمان
بنادر و دریانوردی به نیابت از دولت ج.ا.ایران به طی مراحل الحاق به کنوانسیون بین
المللی کنترل و مدیریت آب توازن کشتیها پرداخت. بعد از تصویب کنوانسیون در سال
١٣٨٩ در مجلس محترم شورای اسلامی، به تودیع کنوانسیون مذکور در سازمان بین المللی
دریانوردی (آیمو) در سال
١٣٩٠ اقدام نمود.
در طول اجرای این پروژه جهانی و پس از آن
اقدامات ذیل توسط سازمان بنادر و دریانوردی انجام گردیده است:
حضور فعال
سازمان بنادر و دریانوردی به نیابت از دولت ج.ا. ایران از سال ١٣٧٨ در حمایت از
برنامه ها و پروژه های سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) به منظور جلوگیری و یا کاهش ورود گونه های مضر آبزی از
طریق آب توازن کشتیها و انتخاب به عنوان یکی از مکانهای اجرای پروژه جهانی کنترل و
مدیریت آب توازن (جزیره خارک(
- همکاری در
اجرای پروژه جهانی کنترل و مدیریت آب توازن کشتیها بین سالهای ١٣٧٨ الی ١٣٨٢ که
منجر به تصویب کنوانسیون بین المللی کنترل و مدیریت آب توازن کشتیها در مقر سازمان
بین المللی دریانوردی (آیمو) در سال ١٣٨٣ گردید
- تشکیل گروه
راهبری پروژه جهانی مدیریت آب توازن کشتیها به منظور کسب حداکثر هماهنگی در میان
سازمانهای داخل کشور با حضور سازمان حفاظت محیط زیست، شرکتهای کشتیرانی، سازمان
شیلات ایران، شرکتهای وابسته به وزارت نفت، دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر،
موسسه ملی اقیانوس شناسی و سازمان بنادر و دریانوردی از سال ١٣٨١ لغایت ١٣٨٤
- انجام دو
مرحله تحقیقات زیست محیطی در اطراف جزیره خارک و پروژه ارزیابی خطر آب توازن
کشتیها (Risk Assessment(
- برگزاری دو
کنفرانس منطقه ای با حضور کشورهای منطقه خلیج فارس و دریای عمان با شرکت نمایندگان
سازمان منطقه ای راپمی، کشورهای بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی، امارات
متحده عربی و تصویب طرح استراتژیک منطقه ای مدیریت آب توازن کشتیها (با حضور
سازمانهای ملی مانند سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان شیلات، شرکتهای کشتیرانی و
موسسه ملی اقیانوس شناسی و (....
- تصویب
کنوانسیون بین المللی کنترل و مدیریت آب توازن کشتیها در مجلس محترم شورای اسلامی
(سال ١٣٨٩) و الحاق به کنوانسیون مذکور در سال ١٣٩٠ (شایان ذکر است دولت ج.ا.
ایران و کشور روسیه تنها کشورهای ملحق شده به کنوانسیون بین المللی مدیریت آب
توازن در منطقه دریایی خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر می باشند(
- شرکت در دوره
ها و سمینارهای ملی و منطقه ای مربوط به کشورهای خلیج فارس، دریای عمان و دریای
خزر به همراه نمایندگان سازمانهای ملی ذیربط مانند سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان
شیلات ایران، شرکتهای کشتیرانی و .........
- تدوین
دستورالعمل اجرایی مدیریت آب توازن کشتیها بوسیله کشتیهای تحت پرچم، کشتیهای ورودی
به بنادر ایران و کشتیهای عبوری از آبهای تحت حاکمیت و نظارت ج.ا. ایران
- پایش هوایی
آبهای منطقه دریایی خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر با استفاده از ٨ فروند
بالگردویژه عملیات دریاییو یک فروند هواپیمای
ویژه عملیات دریایی و همچنین عکسهای ماهواره ای ارسالی از مرکز منطقه ای راپمی برای
جلوگیری از تخلیه غیرمجاز آب توازن در منطقه تحت حاکمیت و نظارت ج.ا. ایران
- اجرای بازرسی
متمرکز توسط کارشناسان کنترل و بازرسی کشتیها از شناورهای کنوانسیونی وارده به
آبهای تحت حاکمیت و نظارت ج.ا. ایران
- همکاری با
گروه مکاتبه ای تفاهم نامه اقیانوس هند (IOMOU) در تهیه راهنمای اجرایی کنترل و بازرسی کشتیها
- تشکیل و
برگزاری جلسات کارگروه اجرایی کنوانسیون مدیریت آب توازن کشتیها با حضور سازمان
حفاظت محیط زیست، سازمان شیلات ایران، موسسه تحقیقات شیلات، شرکت ملی نفتکش ج.ا.
ایران، پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و معاونت نداجا نیروی دریایی ج.ا. ایران
- برگزاری
سمینار ملی تطابق اجرای مدیریت اب توازن کشتیها توسط مدرسان سازمان بین المللی
دریانوردی و با حضور نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان شیلات ایران، موسسه تحقیقات
شیلات، پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی، شرکت ملی نفتکش ایران و کشتیرانی ج.ا. ایران
در نیمه دوم سال ٩٤
---------------------------------------------------------------
پروژه جهانی جدید برای مقابله با تهاجم زیستی از طریق
بدنه کشتیها
صندوق تسهیلات محیطزیست جهانی، پروژهای جدید را برای مقابله با موج بزرگ انتقال گونههای مهاجم
دریایی تصویب میکند.

نمایی از چسبیدن گونه های آبزی به بدنه شناور
یک پروژه جهانی جدید برای کمک به
حفاظت از زیستبومهای دریایی در برابر اثرات نامطلوب انتقال گونههای مهاجم آبزی
مورد تصویب اولیه قرار گرفت. پروژه مشارکتیGloFouling - با مشارکت «صندوق تسهیلات محیطزیست جهانی (GEF)»، «برنامه توسعه
سازمان ملل متحد (UNDP)» و «سازمان بینالمللی دریانوردی (آیمو)» -
به مساله انتقال گونههای آبزی از طریق خزهزدگی زیستی (تجمع ارگانیزمهای دریایی
بر روی بدنه و سازه کشتیها در زیر سطح آب) میپردازد. تمرکز این پروژه بر اجرای
دستورالعمل آیمو برای کنترل و مدیریت خزهزدگی زیستی کشتیها خواهد بود که توصیهها
و شیوههایی را برای اقدامات در خصوص این پدیده به منظور کاهش احتمال و پیامدهای
انتقال گونههای مهاجم آبزی به دست میدهد.
تاثیرات
زیستمحیطی و اقتصادی-اجتماعی بارزی به تهاجم زیستی در محیط زیست دریایی نسبت داده
میشود که ممکن است فعالیتهای مرتبط با شیلات، پرورش آبزیان، زیرساختهای ساحلی و
سایر اقدامات توسعهای را تحت تاثیر قرار دهد، و در نهایت بقا و معیشت جوامع ساحلی
را با تهدیدهای جدی روبهرو سازد.
پروژهGloFouling از شیوه موفق همکاری این سه سازمان در انجام پروژه مشارکتیGloBallast پیروی خواهد کرد که با هدف ظرفیتسازی برای اجرای کنوانسیون مدیریت
آب توازن کشتیها (BWM) به مرحله اجرا درآمده بود. این کنوانسیون
بینالمللی در جهت مقابله با انتقال گونههای مهاجم آبزی از طریق آب توازن حمل شده
در کشتیها تلاش مینماید.
این
پروژه جدید سعی در ایجاد ظرفیت در میان کشورهای در حال توسعه برای تقلیل انتقال
گونههای مهاجم آبزی از مجرای خزهزدگی بدنه کشتیها خواهد داشت.
آقای «استفان میکالف»، مدیر بخش محیط زیست دریایی
آیمو در این خصوص اعلام کرد: «سازمان بینالمللی دریانوردی سردمدار تلاشهای جهانی
برای مقابله با انتقال گونههای مهاجم آبزی توسط کشتیها بوده است، و مواجهه با
مساله خزهزدگی زیستی بدنه کشتیها نیز گامی حیاتی در جهت حفاظت از تنوع زیستی
دریاها به شمار میرود. پردازش بدنه کشتیها به منظور کاهش تجمع گونههای آبزی
همچنین کاهش انتشار گازهای گلخانهای از صنایع کشتیرانی را به عنوان مزیتی اضافی
به همراه خواهد داشت، چرا که حرکت کشتی در نتیجه رفع خزهزدگی تسهیل خواهد شد.»

